Со децении затскриена и незабележлива среде охридската чаршија, Али Пашината џамија преку ноќ стана предмет на полемики и дискусии во јавноста. Причина е реконструкцијата на овој споменик од 16 век со што се предвидува враќање на минарето од џамијата со висина од сегашните 6 и пол на 32 метри.
Визуелната проекција по завршената реконструкција на минарето покажува дека тоа ќе се издигне над околните објекти и ќе може да се види од сите страни на охридската чаршија. Токму овој е моментот за кој спори дел од охридската јавност, иако тоа не го нарушува балансот на чаршијата каде во исто време сѐ уште се слуша звукот од камбанаријата и молитвата од минарето.
Заводот за заштита на спомениците на културата и музеј од Охрид минатата година изработија проект за негова реставрација, која предвидува реконструкција на минарето, кое ќе биде високо 32 метри. Проектот го финансира турската вакуфска заедница. Може ли доградбата на овој историски и религиски споменик, кој повеќе од пет века е еден од симболите на чаршијата, да ја наруши сликата за градот кој е под заштита на УНЕСКО?
Дел од локалното население кое се противи на планот реагира дека новата висина на минарето ќе биде петпати поголема од постојната. Според нив, габаритот на ова обележје треба да остане непроменет, и да не го наруши изгледот на чаршијата, онаква каква што сите ја паметат. Директорката на „Завод и музеј“- Охрид, Тања Бунташеска-Паскали, вели дека проектот е правен согласно претходни испитувања и факти од минатото, одобрени од Министерството за култура.
„Реконструкција на девастирани делови кои се потребни за непречено функционирање на доброто, согласно неговата намена, почитувајќи габарит, изглед, материјална градба и слично, со што нема да се наруши интегритетот на доброто, со претходно почитување на сите правни инструменти за нивна реализација. Реконструкција на делови кои недостасуваат е можна единствено согласно резултатите од истражувачките работи и постојна документација, со цел истакнување културно-историско и уметничко значење. Се дозволува реконструкција на минарето, махвилот, отворениот трем и камената ограда од џамијата, по извршени исражувачки работи, аналогии, реализација која не го нарушува интегритетот на доброто. Значи, само потенкиот дел се реконструира, така што, ќе надвиснува малку над куполата и нема да ремети ништо. Тоа не е градба, туку реконструкција на минаре. Ние не градиме ново минаре бидејќи тоа постои во висина од 6,5 метри. Ние не го градиме од темел, туку само го надоградуваме нагоре. Ние не бевме во можност на самиот почеток да бараме одобрение за доградба, бидејќи околу самото минаре, постоеа тие објкети, кои што го девастираа објектот и ние моравме да пристапиме кон рушење, за да можеме во непосредна близина да ги завршиме неопходните истражувања. Минарето е составен дел од објектот. Ние не сме ги прашувале граѓаните за нашите проекти и немаме направено ништо што делувало лошо во Охрид“, вели директорката на „Завод и Музеј“-Охрид, Тања Паскали Бунташеска.
Што велат законите? Законот за градење предвидува, доколку се прави реконструкција, димензиите на објектот да останат исти, додека Законот за заштита на културното наследство смета дека реконструцијата предвидува обновување на заштитениот објект и нема прецизирано дали постојните димензии треба да се зачуваат или да се менуваат. Проектот на „Завод и музеј“ Охрид предвидува минаре кое е во висина со кровниот дел на џамијата, за разлика од постојното, кое достигнува 6.5 метри од основата на џамијата.
За испитувања и проектирања на проектот морале да се остранат неколку објекти кои се наоѓале пред џамијата. За нивно отстранување потребно е одобрение од општината. Според информации на Макфакс, „Завод и музеј“ не поднеле никакви документи, а со тоа, сега непостоечките објекти се бесправно отстранети, иако во Деталниот урбанистички план сè уште се лоцирани на местото кaде работи градежната машинерија.
Макфакс успеа да дојде до деталниот урбанистички план, каде се впишани сите објекти на територија на општина Охрид, но не и Али Пашната џамија. На местото каде со векови се наоѓа џамијата се впишани само локалите, а на истото место е обележана и геодетската подлога, која покажува дека некогаш на тоа место постоела џамија. Ова е втора реставрација. Џамијата не поседува маркица за верски објект кој треба да се обележи со „В5“, како што се обележани околните цркви и џамии.
Директорката Тања Паскали-Бунташеска вели дека минарето е составен дел од џамијата, но ако таа не постои во урбанистичкиот план, тогаш подигнувањето на неговата висина ќе биде без правна основа, спротивна на законите. Останува нејасно како била одобрена реконструкцијата од Министерството за култура ако објектот е непостоечки во документите на општината?!
Гоце Жура е историчар на уметност. Има децениско искуство во проценка и работа со културно-историското наследство на Охрид.
„Како професионалец би апелирал, историчар на уметност, но и како обичен граѓанин, целата документација да биде на јавна дебата, да биде достапна за јавноста. Овде во Охрид сме живееле илјадници години од сите вероисповести, а сега, нешто да не кочи. Охриѓани, без разлика на вера и припадност, заслужуваат да знаат што се случува таму, а не да излезат несакани последици. Мене не ми се познати тие висини, со тоа и дали минарето треба да биде високо 32 метри“, вели историчарот на уметност Гоце Жура.
Муфтиството на ИВЗ ја направило првата реставрација на Али Пашината џамија, но тогаш градбата не го задржала стариот изглед на објектот. Кога првото муфтиство ја реставрирало градбата не го конструирале минарето, чија висина сега е спорна. Надлежните од „Заводот и музеј“ Охрид убедуваат дека со доградбата, џамијата ќе го добие стариот изглед од 16 век.
За реставрацијата и реконструкцијата која се прави сега биле поднесени преставки од четворица граѓани за 32-метарското минаре. Доколу овластен градежен инспектор излегол на терен да изврши увид во целата документација, ќе можел да увиди дека објектот нема маркица за градење. Тие не одговараат ниту на прашањата испратени од нашата редакција поврзани со Али Пашината џамија.
Истовремено, граѓаните се подготвуваат за добивање на правната битка. Тие формираат здружение преку кое најавија дека ќе бараат запирање на проектот. Велат дека ги почитуваат нивните сограѓани муслимани и дека немаат ништо против изградбата, но остануваат на ставот кога во прашање е габаритот на минарето. Основачите на здружението ќе бараат и јавна дебата, каде ќе бидат отворени сите прашања и дилеми, со цел работите поврзани со џамијата и минарето да бидат јасни за сите граѓани, а никој да не биде погрешно сфатен.
Додека Заводот и музеј од Охрид на големо се подготвува да го реконструира минарето на џамијата, граѓаните на Охрид велат дека ќе ја оспорат висината. Надлежните инспекциски служби јавно не се произнесуваат дали процедурата е согласно законските процеси. ДУП-овите засега ја спорат џамијата. Нема рок до кога треба да заврши проектот. Предвидувањата сè дека до крајот на идната година, 32-метарското минаре ќе се издигне до џамијата.
Кристијан Ландов
Текстот Дали минарето на Али Пашината џамија во Охрид ќе биде дивоградба? (ВИДЕО) е превземен од МАКФАКС.
